Zastosowanie retinoidów w kosmetologii

Wstęp

Retinoidy, ze względu na swoje wyjątkowe możliwości wiązania się z konkretnymi receptorami, znalazły szerokie zastosowanie w kosmetologii. Wprowadzone odpowiednio do terapii kosmetologicznej mogą pozytywnie wpłynąć na spowolnienie procesu starzenia się skóry, rozjaśnienie hiperpigmentacji, a także zminimalizowanie stanu zapalnego w skórze, przyczyniając się tym samym do redukcji zmian trądzikowych. W zależności od problemu skórnego dobiera się konkretne pochodne witaminy A i odpowiedni sposób aplikacji [1].

Czym są retinoidy?

Retinoidy to odkryta w 1913 roku grupa naturalnych i syntetycznych pochodnych witaminy A [2]. W oparciu o ich strukturę molekularną i selektywność względem receptora, podzielono je na cztery generacje:

• I generacja – Tretynoina, Izotretynoina, Alitretynoina, Retinal, Retinol;
• II generacja – Etretynat, Acytretyna, Motretynat;
• III generacja – Tazaroten, Adapalen, Beksaroten;
• IV generacja – Trifaroten, Seletinoid G.

To właśnie w pierwszej generacji retinoidów znajdziemy substancje najczęściej wykorzystywane w kosmetologii.

Mechanizm działania

Ze względu na hydrofilowe środowisko płynów ustrojowych, retinoidy o charakterze lipofilowym wymagają obecności specyficznych białek obecnych w osoczu (RBP, ang. Retinoid Binding Proteins) i cytoplazmie (CRBP, ang. Cellular Retinoid Binding Proteins) [3]. Są one zdolne do wiązania retinolu i umożliwiając transport, zapewniają jego związanie z odpowiednim receptorem, obecnym w jądrze komórkowym. Wyróżnia się dwie główne rodziny receptorów – RAR i RXR [2]. RARα, RARγ i RXR ulegają silnej ekspresji w keratynocytach i komórkach skóry właściwej, przy czym RARα występują częściej w fibroblastach. Aktywność biologiczną retinoidów stosowanych miejscowo sprowadza się m.in. do:

• aktywacji fibroblastów do produkcji nowych włókien kolagenowych,
• stymulowania syntezy białek macierzy zewnątrzkomórkowej i zahamowanie indukcji metaloproteinaz macierzy zewnątrzkomórkowej
• pobudzenia proliferacji komórek śródbłonka i syntezy czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VGEF, ang. vascular endothelial growth factor) o silnym działaniu angiogennym [4]
• atrofii gruczołów łojowych poprzez blokowanie różnicowania i podziałów komórkowych sebocytów,
• obniżenia aktywności enzymów biorących udział w lipogenezie [5]
• regulacji różnicowania mieszków włosowych i proliferacji komórek naskórka (retinoidy są zdolne do hamowania podziałów komórkowe przy zbyt intensywnej proliferacji oraz przyspieszania keratynizacji, gdy postępuje ona zbyt wolno) [6, 7]
• zmniejszenia uwalniania cytokin prozapalnych, w tym TNF-α i IL-1, IL-8 i IL- 12 oraz tlenku azotu, hamując tym samym rozwój stanu zapalnego w obrębie komórek [8]
• blokowania transferu melanosomów do keratynocytów, hamując tym samym powstawanie melaniny

Retinoidy w pielęgnacji domowej

Do najczęściej wykorzystywanych retinoidów w pielęgnacji domowej niewątpliwie zaliczają się retinol oraz retinal, jednak na uwagę zasługują także pochodne, takie jak propionian retinylu, retinoinian retinylu czy octan retinylu.

Retinoidy powinny być wprowadzane do rutyny pielęgnacyjnej stopniowo ze względu na proces retynizacji. W zależności od formulacji kosmetyku i stężenia retinoidów na początku zaleca się ich aplikację 2-3 razy w tygodniu w pielęgnacji wieczornej, pamiętając jednocześnie o fotoprotekcji, regeneracji oraz odpowiednim oczyszczaniu skóry. Badania nie wykazały podwyższonego ryzyka wystąpienia wad płodu w trakcie stosowania miejscowo retinoidów, jednak ze względu na brak dostatecznych dowodów nie zaleca się ich stosowania w trakcie ciąży [9].

Bibliografia

1. Glenc-Ambroży M., Piejko L.: Retinoidy w profilaktyce fotostarzenia Kosmetol estet 2020;6:489-493
2. Szymański Ł., Skopek R., Palusińska M., Schenk T., Stengel S., Lewicki S., et al.: Retinoic Acid and Its Derivatives in Skin. Cells 2020;9:2660
3. Marona H., Gunia A., Pękala E.: Retinoidy – rola w farmakoterapii w aspekcie komórkowego mechanizmu działania Farm Pol 2010;66: 187-192
4. Shao Y., He T., Fisher G. J., Voorhees J. J., Quan T.: Molecular basis of retinol antiageing properties in naturally aged human skin in vivo. Int J Cosmet Sci 2017;39:56-
5. Quan T., Fisher G.J.: Rola związanych z wiekiem zmian mikrośrodowiska macierzy zewnątrzkomórkowej skóry w starzeniu się skóry człowieka: mini-przegląd. Gerontol 2015; 61:427–434.
6. Zasada M., Budzisz E.: Retinoids: active molecules influencing skin structure formation in cosmetic and dermatological treatments. Post Dermatol Alergol. 2019;36:392-397.
7. Callender V. D., Preston N., Osborn C., Johnson L., Gottschalk R.W.: A Meta–analysis to investigate the relation between Fitzpatrick skin types and tolerability of adapalenebenzoyl peroxide topical gel in subjects with mild or moderate acne. J Clin Aesthet Dermatol 2010;3:15–19
8. Dreno B., Gollnick H. P., Kang S., Thiboutot D., Bettoli V., Torres V., et al: Global Alliance to Improve Outcomes in Acne. Understanding innate immunity and inflammation in acne: implications for management. J Eur Acad Dermatol Venereol 2015;29(Suppl 4):3-11.
9. Williams A. L., Pace N. D., DeSesso J. M.: Teratogen update: topical use and thirdgeneration retinoids. Birth Defects Res 2020;112:1105–1114