Rola emolientów w pielęgnacji skóry atopowej

Istotnym aspektem w pielęgnacji skóry atopowej jest zrozumienie mechanizmów wpływających na powstawanie zmian oraz problemów skórnych. Warstwa rogowa jako warstwa zewnętrzna naskórka będzie najsilniej reagować na oczyszczanie, nawilżanie oraz wszelkie zabiegi pielęgnacyjne przeprowadzane na skórze. To właśnie tę warstwę oceniamy patrząc na gładkość skóry.

W przypadku atopowego zapalenia skóry patogeneza jest złożona i wynika m.in. z czynników genetycznych, środowiskowych oraz z defektu bariery skórnej. Na skutek mutacji w genie filagryny FLG dochodzi do zmniejszonej syntezy tego białka, które odpowiedzialne jest za:

• wiązanie filamentów keratynowych w korneocycie co przekłada się na wytrzymałość naskórka,
• na skutek rozkładu enzymatycznego filagryny powstają składniki NMF, odpowiedzialnego za uwodnienie warstwy rogowej,
• brak filagryny przesuwa pH w kierunku zasadowym co zwiększa aktywność proteaz serynowych i destabilizuje lipidy w przestrzeniach międzykomórkowych oraz prowadzi do rozwoju mikroorganizmów chorobotwórczych.

Podstawą pielęgnacji w przypadku skóry atopowej są emolienty, które nawilżają, natłuszczają, zmiękczają i regenerują skórę tworząc na jej powierzchni warstwę ochronną. Pomagają w kluczowym aspekcie jakim jest odbudowa bariery hydrolipidowej. Wyróżnimy wśród emolientów składniki o działaniu okluzyjnym, naturalne lipidy oraz składniki nawilżające.

Ochrona przed utratą wody z naskórka oraz przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi jak np. zanieczyszczenia czy alergeny odbywa się, dzięki okluzji, funkcję taką spełniają takie składniki jak: wazelina, parafina, lanolina, masło shea, fosfolipidy (np. lecytyna), woski, kwasy tłuszczowe.

Do przywrócenia skórze zdrowego wyglądu potrzebne są naturalne lipidy naskórka, zawarte w tzw. aktywnych emolientach będą to: ceramidy, cholesterol, nienasycone kwasy tłuszczowe, skwalen, fosfolipidy. Związki te są aktywnie transportowane za pomocą ATP do cytoplazmy komórek warstw żywych naskórka, tam podlegają przemianom metabolicznym a następnie wraz z endogennymi lipidami tworzą płaszcz lipidowy bariery skóry. Na efekt ich działania należy poczekać 2-4 tygodnie co wynika z turn over time.

Humektanty stanowią kolejny ważny składnik emolientu, ich rolą jest przyciąganie oraz zatrzymywanie cząsteczek wody w naskórku. Należy je jednak zawsze łączyć w pielęgnacji ze składnikami okluzyjnymi, które ,,domkną” pielęgnację, gdyż mogą także zwiększać utratę wody. Przykłady humektantów: mocznik (do 10%), gliceryna, sorbitol, kwas hialuronowy, polihydroksykwasy, kwas mlekowy.

Aktualne zaleca się stosowanie emolientów plus, czyli preparatów w wzbogaconych w składniki aktywne np. saponiny, flawonoidy, lizaty bakteryjne, laktoferynę, beta-glucan, alantoina, pantenol, srebro koloidalne. Mają one działanie przeciwświądowe, przeciwzapalne, wspierają mikrobiom skóry i hamują rozwój chorobotwórczych drobnoustrojów.

Emolienty powinny być stosowane na wilgotną skórę, reaplikowane 2-3 razy dziennie, gdyż utrzymują się na skórze 4-6 godzin. Temperatura wody do kąpieli nie powinna przekraczać 33 st. C, optymalny czas mycia to 5-10 minut. Preparaty myjące powinny być pozbawione mydła, SLS, SLES. Nie zaleca się stosowania szorstkich, gąbek oraz myjek a także peelingowania i szczotkowania ciała. Po myciu skórę należy delikatnie osuszyć bez intensywnego pocierania oraz natychmiast zaaplikować emolient tzw. zasada 3 minut.

Ważne jest wybranie też formy produktu balsamy będziemy stosować głównie na dzień oraz latem, natomiast cięższe formuły jak maści i kremy na noc oraz w sezonie jesienno-zimowym. Podczas aplikacji unikamy gwałtownego wcierania oraz stosujemy je na całą powierzchnię skóry, nawet w miejscach bez widocznych zmian atopowych. Emolientów należy także używać nieprzerwanie nawet w okresach remisji choroby.

Podsumowywując, emolienty są kluczowe w pielęgnacji skóry z AZS. Pomagają one odbudować barierę hydrolipidową, nawilżają, chronią, regenerują oraz są wsparciem dla leczenia dermatologicznego jak miejscowa terapia sterydami czy inhibitorami kalcyneuryny, wzmacniając efekt terapeutyczny i ograniczając skutki uboczne terapii.

Wykaz literatury:

1. Majewski S., Nowicki R.: Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową, Warszawa 2019, PZWL.
2. Czarnecka-Operacz M.: Dermatologia w praktyce, Warszawa 2018, PZWL.
3. Kaszuba A., Maj J.: Praktyka dermatologiczna, 2016, Termedia.
4. Narbutt J., Lesiak A.: I-modulia w badaniach klinicznych- zastosowanie emolientów u chorych na atopowe zapalenie skóry, tom 2 139-143, Via Medica 2016.
5. Nebus J., Correa M.,: Leczenie chorych na atopowe zapalenie skóry: rola emolientów, 4(4) s. 49-68, 2013 Dermatologia po dyplomie.
6. Kamińska E.: The role of emollients in atopic dermatitis in children, Dev Period Med. 2018;22(4):396-403.
7. Loden M. The increase in skin hydration after application of emollients with different amounts of lipids. Acta Derm Venereol. 1992;72:327–330.
8. Zuuren EJ, Fedorowicz Z, Christensen R i wsp.. Emollients and moisturisers for eczema. Cochrane Database Syst Rev. 2017;2:1–423. CD02119.
9. Farage MA, Hood W, Odio M i wsp.. Skin Surface pH and topical emollient: fact or artifact? JJ Expt Derm Res. 2015;1(4):019–026.